२४ कार्तिक, काठमाडौँ । विसं २०४६ सालको ऐतिहासिक जनआन्दोलनका सर्वोच्च कमान्डर तथा नेपाली लोकतान्त्रिक आन्दोलनका महान् योद्धा गणेशमान सिंहको १११औँ जन्मजयन्ती आज (सोमबार) देशभर विभिन्न कार्यक्रमहरू आयोजना गरी मनाइँदैछ।
नेपाली राजनीतिमा त्याग, साहस र सिद्धान्तप्रतिको निष्ठाका प्रतीकका रूपमा परिचित सिंह जनआन्दोलन २०४६ का सर्वोच्च कमान्डर मात्र होइन, नेपाली कांग्रेस र प्रजातन्त्रका स्थायी आधारस्तम्भ पनि मानिन्छन्।
विसं २०४६ को जनआन्दोलन सफल भएपछि तत्कालीन राजा वीरेन्द्रले उनलाई प्रधानमन्त्री बन्न प्रस्ताव गरे पनि सिंहले आफ्ना समकक्षी नेता कृष्णप्रसाद भट्टराईलाई अघि सार्दै नेपालको राजनीतिक इतिहासमा दुर्लभ त्यागको उदाहरण प्रस्तुत गरेका थिए। यही निर्णयले उनलाई “त्यागका जननायक”का रूपमा नेपाली जनतामाझ स्थापित गर्यो।
विसं १९७२ कात्तिक २४ गते काठमाडौंको क्षेत्रपाटीमा खानदानी परिवारमा जन्मिएका गणेशमान सिंहले विसं १९९७ मा स्थापना भएको नेपालको पहिलो राजनीतिक दल प्रजा परिषद् का सदस्यका रूपमा राणा शासनविरुद्धको आन्दोलनमा सक्रिय भूमिका खेले।
राणा शासन अन्त्य गर्ने अभियानमा सहभागी भएकाले उनलाई पक्राउ गरी भद्रगोल जेलमा थुनिएको थियो। तर, उनले विसं २००७ सालअघि जेल फोरेर भाग्न सफल हुँदै भारत पुगे। त्यहाँ उनले बिपी कोइरालासँग नजिकका सम्बन्ध कायम गर्दै लोकतान्त्रिक आन्दोलनलाई सशक्त बनाउने कार्यमा जुटे।
उनको सक्रियतामा विसं २००३ मा नेपाली राष्ट्रिय कांग्रेस स्थापना भएको थियो, जसले पछि नेपाली कांग्रेस को रूप लियो।
प्रजातन्त्र स्थापनाका लागि विसं २००७ को क्रान्तिमा वीरगञ्ज मोर्चामा सशस्त्र सङ्घर्षका एक अग्रपङ्तिका योद्धाका रूपमा सिंहले नेतृत्वदायी भूमिका खेले। विसं २०१५ को पहिलो आमनिर्वाचनपछि बनेको सरकारमा उनी वरिष्ठ मन्त्री बने।
तर, विसं २०१७ सालको राजाकीय कू पछि उनले आठ वर्षसम्म-पहिले सिंहदरबार र त्यसपछि सुन्दरीजल बन्दीगृहमा-कारावास जीवन बिताए। विसं २०२५ मा बिपी कोइरालासँगै जेलमुक्त भएपछि उनले भारतमा निर्वासन जीवन बिताउँदै राजनीतिक सङ्गठन सुदृढीकरणमा योगदान दिए।
विसं २०३३ मा बिपीसँगै “राष्ट्रिय एकता तथा मेलमिलाप”को नीति लिएर स्वदेश फर्किएका सिंह तत्कालीन पञ्चायती व्यवस्थाविरुद्ध पुनः सक्रिय बने। त्यसपछि उनी २०३६ सालको विद्यार्थी आन्दोलन र जनमत सङ्ग्रह दुवैमा नेतृत्वदायी भूमिकामा देखिए।
बिपी कोइरालाको निधनपछि सिंहले नेपाली कांग्रेसका सर्वोच्च नेताको रूपमा विसं २०४२ सालको सत्याग्रह आन्दोलन र विसं २०४६ सालको जनआन्दोलनको नेतृत्व गरे।
त्यही जनआन्दोलनका सर्वोच्च कमान्डरका रूपमा उनी सबै राजनीतिक शक्तिहरूबीच एकताको प्रतीक बनेका थिए।
विसं २०५४ असोज २ गते सिंहको निधन भयो। तर, उनको राजनीतिक आदर्श र त्यागको उदाहरण नेपाली लोकतन्त्रको इतिहासमा आज पनि जीवित छ।
विसं २०६१ भदौ २४ गते सुन्दरीजलस्थित पूर्वबन्दीगृहलाई बिपी सङ्ग्रहालय मा रूपान्तरण गरिएको थियो, जहाँ सिंहको स्मृतिसँग सम्बन्धित सामग्रीहरू पनि संरक्षित छन्।
उनको जन्मजयन्तीका अवसरमा आज नेपाली कांग्रेस, यसको भ्रातृ संगठन र शुभेच्छुक संस्थाहरूले देशभर श्रद्धाञ्जली सभा, गोष्ठी र स्मृति कार्यक्रम आयोजना गर्दै सिंहको योगदान स्मरण गरिरहेका छन्।
राजनीतिक इतिहासमा गणेशमान सिंहको योगदानलाई “सत्ता होइन, सिद्धान्तका नेता” भनेर स्मरण गरिन्छ। जीवनभर जनताको अधिकार, स्वतन्त्रता र लोकतान्त्रिक मूल्यका पक्षमा लड्ने उनले नेपालको लोकतान्त्रिक यात्रामा अमिट छाप छोडे।
त्यसैले, गणेशमान सिंहको १११औँ जन्मजयन्ती आज पनि नेपाली लोकतन्त्रप्रेमीका लागि प्रेरणाको दिन बनेको छ।
