२४ साउन, काठमाडौँ — सहकारी संस्थाबाट उठ्न बाँकी अर्बौं रुपैयाँको कर्जा असुलीका लागि स्थापना गरिएको सहकारी कर्जा असुली न्यायाधीकरणले अब मुद्दा दर्ता लिन तयारी पूरा गरेको छ। कार्यविधि, निवेदनको ढाँचा र प्रशासनिक पूर्वाधार तयार भएपछि सहकारीहरूले कानुनी रूपमा उजुरी दिन सक्ने वातावरण बनेको हो।
न्यायाधीकरणका श्रेस्तेदार कृष्ण सापकोटाका अनुसार कार्यालयको आर्थिक कारोबारका लागि कोड लिन अन्तिम तयारी भइरहेको छ। उपसचिवसहितको कर्मचारी दरबन्दी स्वीकृत भई कार्यरत छन्। “हामीसँग मुद्दा दर्ता गर्न आवश्यक पूर्वतयारी सम्पन्न भइसकेको छ। सहकारीहरूले प्रक्रिया पूरा गरेपछि उजुरी लिन तयार छौँ,” सापकोटाले बताए।
गत असार २५ गते सरकारले न्यायाधीकरण स्थापना गरेको थियो। काठमाडौँको बानेश्वरस्थित राष्ट्रिय सहकारी प्रशिक्षण तथा अनुसन्धान केन्द्रको भवनमा कार्यालय रहेको छ। अध्यक्षमा कीर्तिबहादुर बस्नेत, सदस्यहरूमा बसन्त पराजुली र गोविन्द शर्मा गैरे नियुक्त भइसकेका छन्।
पृष्ठभूमि: किन आवश्यक भयो न्यायाधीकरण ?
केही वर्षयता सहकारी क्षेत्र गम्भीर संकटमा छ। ठूला मात्र नभई सयौँ साना सहकारी संस्थाहरूले पनि सदस्यको बचत फिर्ता गर्न नसक्ने अवस्था देखिएको छ। ऋण लिएर नतिर्ने, धितोको अवास्तविक मूल्यांकन, विनाधितो ऋण प्रवाह, र सहकारीको रकम अनुत्पादक क्षेत्रमा लगानी गर्ने जस्ता अनियमितताका कारण संस्थाहरू समस्याग्रस्त भएका छन्।
अदालतमार्फत कर्जा असुली गर्दा समय लाग्ने र लागत बढ्ने भएकाले छिटो निष्पत्ति दिन सक्ने विशेष अर्धन्यायिक निकायको आवश्यकता महसुस भएको थियो। सहकारी ऐन २०७४ को दफा ८२ र सहकारी नियमावली २०७५ को परिच्छेद–१० ले न्यायाधीकरणको गठन, अधिकार, कर्तव्य र कार्यविधिको विस्तृत व्यवस्था गरेको छ।
कस्तो हुन्छ कर्जा असुलीको प्रक्रिया ?
- १ वर्षपछि मात्र उजुरी — सहकारीले ऋणको भाखा नाघेको एक वर्षसम्म पनि असुल गर्न नसकेपछि मात्र न्यायाधीकरणमा निवेदन दिन सक्नेछ।
- चार वर्षभित्र दर्ता — कर्जाको भाखा नाघेको मितिदेखि अधिकतम चार वर्षभित्र उजुरी दर्ता गर्नुपर्नेछ।
- शुल्क — दाबी रकमको ०.२५ प्रतिशत शुल्क अग्रिम बुझाउनुपर्नेछ।
- प्रतिवादीको जवाफ — उजुरी दर्ता भएपछि प्रतिवादीलाई १५ दिनभित्र जवाफ पेश गर्न आदेश दिइनेछ, आवश्यक परे थप १५ दिनको समय पाउन सकिनेछ।
- अन्तरिम आदेश — मुद्दा विचाराधीन रहँदा ऋणीले सम्पत्ति लुकाउने वा बिक्री गर्ने आशंका भएमा न्यायाधीकरणले रोक्का राख्ने आदेश दिन सक्नेछ।
- तीव्र कारबाही — प्रतिवादीको जवाफ आएको मितिदेखि ९० दिनभित्र मुद्दाको अन्तिम किनारा गर्नुपर्ने व्यवस्था छ।
- मिलापत्र — मुद्दा चलिरहेको अवस्थामा पनि सहकारी र ऋणीबीच सहमति भएमा मिलापत्र गर्न सकिनेछ।
निर्णय कार्यान्वयन र पुनरावेदन
न्यायाधीकरणको हैसियत जिल्ला अदालतसरह हुनेछ। निर्णयमा असन्तुष्ट पक्षले ३५ दिनभित्र उच्च अदालतमा पुनरावेदन गर्न सक्नेछ, तर त्यसका लागि न्यायाधीकरणले असुल गर्नुपर्ने भनी ठहर गरेको रकमको ३० प्रतिशत धरौटी राख्नुपर्नेछ।
निर्णय कार्यान्वयनका लागि कर्जा असुली अधिकृत खटाइनेछ। उनीहरूले ऋणीको चल–अचल सम्पत्ति कब्जा गरी लिलाम गर्न, जमानत बस्ने व्यक्तिको सम्पत्तिबाट असुल गर्न र आवश्यक परे ऋणीलाई पक्राउ गरी थुनामा राख्नसम्मको अधिकार प्रयोग गर्न सक्नेछन्।
कस–कसका मुद्दा आउने ?
हाल जिल्ला अदालतमा विचाराधीन ऋण असुलीका मुद्दा न्यायाधीकरणमा स्थानान्तरण हुँदैनन्। सहकारीले ऋणीलाई प्रतिवादी बनाएर दायर गर्ने कर्जा असुलीका उजुरी मात्र यहाँ आउनेछन्। बढी ब्याज लिएको, ठगी गरेको वा अन्य आपराधिक प्रकृतिका मुद्दा भने अन्य निकाय वा अदालतले हेर्नेछ।
सापकोटाका अनुसार, “धेरै सहकारीकर्मी प्रक्रिया बुझ्न आउँछन्, तर धेरैको आन्तरिक प्रक्रिया पूरा भएको छैन, कतिपयको भाखा नाघेको एक वर्ष पुगेको छैन। त्यसैले अहिलेसम्म कुनै मुद्दा दर्ता भएको छैन।”
अपेक्षित प्रभाव
हाल सहकारी संस्थाको अर्बौं रुपैयाँ उठ्न नसकेको अवस्थामा यस निकायले कानुनी उपचारको सहज बाटो खोलेको छ। यसअघि यस्ता मुद्दा जिल्ला अदालतमा मात्र जाने भएकाले वर्षौंसम्म टुंगो नलाग्ने समस्या थियो। अब न्यायाधीकरणमा मुद्दा दर्ता भएपछि तीन महिनाभित्रै फैसला हुने भएकाले सहकारी क्षेत्रको ऋण व्यवस्थापनमा गति आउने अपेक्षा गरिएको छ।

















