मध्यपुरथिमिको जीवन्त संस्कृतिः जिब्रो छेड्ने जात्रा र वीरेन्द्रभक्त श्रेष्ठको साहस
२२ भदौ, काठमाडौं । हरेक वर्षझैँ यस वर्ष पनि मध्यपुरथिमिमा ‘येंया पुन्ही म्ये प्वाः खनेगु जात्रा’ अर्थात् जिब्रो छेड्ने जात्रा आज सम्पन्न हुँदैछ ।
आश्विन शुक्ल पूर्णिमाको साँझ मध्यपुरथिमि–५ दिगुलीस्थित दिगुभैरव डबलीबाट सुरु भएको यो जात्राले मध्यपुरथिमिको अद्वितीय संस्कृतिलाई फेरि एक पटक जीवन्त बनाएको छ। यस वर्ष जात्रालाई निरन्तरता दिन साहसी युवा वीरेन्द्रभक्त गजु श्रेष्ठले चौथो पटक आफ्नो जिब्रो छेड्दै छन्।
लोपोन्मुख जात्रालाई नयाँ जीवन
विसं २०७४ सालमा लोप हुन लागेको यो जात्रालाई पुनर्जीवन दिन वीरेन्द्रभक्तले पहिलो पटक जिब्रो छेडाएका थिए। त्यसपछि विसं २०७९, गत वर्ष र यस वर्ष गरी उनले लगातार जात्राको परम्परालाई जोगाइराखेका छन्। उनले भनेका छन्, ‘मध्यपुरथिमि जीवन्त कला र संस्कृतिको धरोहर हो। यहाँको पहिचानलाई विश्वसामु चिनाउन म जिब्रो छेड्न तयार भएको हुँ।’ उनको यो समर्पणले जात्रालाई मात्र होइन, समग्र मध्यपुरथिमिको सांस्कृतिक विरासतलाई पनि बलियो बनाएको छ।
थिमि र बोडेको जिब्रो छेड्ने जात्रामा भिन्नता
मध्यपुरथिमिमा दुई प्रकारका जिब्रो छेड्ने जात्रा प्रचलित छन्
बोडेको बिस्काः जात्रा स् यो वैशाख २ गते मनाइन्छ र यसमा एक जनाले मात्र जिब्रो छेडाउँछन्। यसको परिक्रमा मार्ग पनि निश्चित हुन्छ।
थिमिको येंया पुन्ही जात्रा स् यो इन्द्रजात्राको भोलिपल्ट मनाइन्छ। यसमा एकभन्दा बढी व्यक्तिले पनि जिब्रो छेडाउन सक्छन्। सबैभन्दा विशेष कुरा त, यसको कुनै निश्चित परिक्रमा मार्ग हुँदैन। जिब्रो छेडाउने व्यक्तिको इच्छाअनुसार नगर परिक्रमा गराइन्छ।
यस वर्ष वीरेन्द्रभक्तले आफ्नो इच्छाअनुसार भक्तपुरको दत्तात्रय र नवदुर्गाको दर्शन गरी भक्तपुर नगर परिक्रमा गर्ने योजना बनाएका थिए। गत वर्ष उनले पशुपतिनाथको दर्शन गरेका थिए।
जात्राको विशेष विधि र प्रक्रिया
जिब्रो छेड्ने जात्राको तयारी एक महिनाअघि नै सुरु हुन्छ। कमीनायोले एक फिट लामो सुइरो बनाएर शुद्ध तोरीको तेलमा डुबाएर राख्छन्। जिब्रो छेडाउने व्यक्तिले एक महिनाअघि नै कुखुराको बलि दिएर सुइरो बनाउन अनुरोध गर्नुपर्ने परम्परा छ।
जात्राका दिन
जिब्रो छेडाउने व्यक्तिले बाजागाजासहित थिमिका देवीदेवताका मन्दिरहरूमा बत्ती दिन्छन् । काठमाडौँको हनुमानढोका दरबारबाट राजखड्ग ल्याइन्छ। दिगुभैरव डबलीमा हजारौँ मानिसको सामुन्ने कमीनायोले पमानायोको आदेशमा जिब्रो छेडी दिन्छन् । जिब्रो छेडाएका व्यक्तिले काँधमा महादीप बोकेर नगर परिक्रमा गर्छन् । जात्राको अन्त्यमा पमानायोले सुइरो झिकेर बालकुमारी मन्दिरमा ठोकिदिन्छन् र घाउमा बालकुमारीको माटो लगाइदिन्छन्। त्यसपछि जात्रा सम्पन्न हुन्छ। यस वर्षको जात्रा अवलोकनका लागि उपप्रधानमन्त्री प्रकाशमान सिंह, बागमती प्रदेशका मन्त्रीहरू र अन्य विशिष्ट व्यक्तिहरूको उपस्थिति थियो, जसले यस जात्राको महत्वलाई थप उजागर गर्यो।
इन्द्रदहमा भक्तजनको घुइँचोः पुण्य र सुख समृद्धिको कामना
मध्यपुरथिमिमा जिब्रो छेड्ने जात्रा चलिरहेकै बेला, भक्तपुरको अर्को महत्वपूर्ण तीर्थस्थल इन्द्रदह सिद्धपोखरी मा पनि भक्तजनको ठूलो भीड लागेको छ। हरेक वर्ष इन्द्रजात्राको भोलिपल्ट यहाँ भव्य मेला लाग्ने गर्छ।
पौराणिक विश्वासअनुसार देवराज इन्द्रले स्नान गरेको मानिने यो दहमा नुहाएर इन्द्रायणी देवीको दर्शन गरेमा ठूलो पुण्य प्राप्त हुने र पारिवारिक सुख समृद्धि मिल्ने जनविश्वास छ। इन्द्रदहमा वासुकी नागको वास रहेको विश्वास गरिन्छ र अनावृष्टि हुँदा यहाँ तान्त्रिक विधिद्वारा नागको पूजा गर्ने प्रचलन पनि छ।
दह परिसरमा लिच्छवीकाल र मल्लकालका विभिन्न देवीदेवताका मूर्तिहरू छन्, जसले यस स्थानको ऐतिहासिक र धार्मिक महत्वलाई दर्शाउँछ। यहाँ रहेको शिवलिङ्गको जल पिएमा घाँटी दुख्ने रोग निको हुने जनविश्वास पनि छ । यी दुई जात्रा र स्थलले भक्तपुरको संस्कृति कति धनी र विविध छ भन्ने कुरा प्रष्ट पार्छन्।
