समर्पण, सद्भाव र समानताको महान् पर्व “छठ” आज अस्ताउँदो सूर्यलाई अर्घ्य

१० कात्तिक, वीरगञ्ज । मधेसमा अहिले छठ पर्वको रौनक छाएको छ । वीरगञ्ज, जनकपुरलगायतका प्रमुख शहरहरूमा छठ पर्व उल्लासपूर्वक मनाइँदै छ ।

वीरगञ्जका घडिअर्वा पोखरी, रानीघाट, मुडली, नगवा, श्रीपुर, चिनीमिल आवास क्षेत्रका पोखरीलगायतका घाटहरू आकर्षक रूपमा सजाइएका छन् । त्यस्तै जनकपुरधामका गंगासागर, रतनसागर, धनुषसागरलगायतका घाटमा पनि पूजाको तयारी अन्तिम चरणमा पुगेको छ । भक्तजनहरूले अर्घ्यका लागि सामग्री जुटाउने क्रम जारी छ ।

त्यस्तै बिहारकुण्ड, अग्निकुण्ड, सीताकुण्ड, दशरथ तलाउलगायतका धार्मिक स्थलमा पनि अहिले अर्घ्य राखिएको छ । आज अस्ताउँदो सूर्यलाई अर्घ्य अर्पण गरिँदैछ । यसका लागि विभिन्न छठघाटहरूमा भक्तजनहरूको भीड बाक्लिँदै गएको छ ।

केही वर्षअघिसम्म केवल तराईबासीको पर्वका रूपमा देखिएको छठ अहिले पहाडमा पनि भव्य रूपमा मनाइने पर्व बनिसकेको छ । पहाडी जिल्लाहरूका नदीनाला र पोखरीहरूमा पनि छठघाटहरू सजाइएका छन् । छठ समर्पण, समानता र सद्भावको पर्व हो, जसप्रति आमजनताको आस्था र विश्वास निरन्तर बढ्दै गएको देखिन्छ ।

छठ पर्वको महत्त्व

कात्तिकको सुनौलो बिहानसँगै मधेसका नदीघाटदेखि पहाडी शहरका पोखरीसम्म भक्तिभावको लहर फैलिन्छ । अस्ताउँदो सूर्यलाई अर्घ्य दिने र पुनः उदाउँदो सूर्यलाई स्वागत गर्ने यो क्षण केवल धार्मिक अनुष्ठान होइन—यो करुणा, त्याग र समर्पणको प्रतीक हो । छठ केवल मधेसको पर्व होइन, यो पर्वले पहाड, तराई, जनजाति, दलित, मुस्लिमदेखि उच्चवर्गीय सबैलाई एउटै घाटमा उभ्याउँछ, एउटै जलाशयमा एकसमान आस्था बाँड्न सिकाउँछ ।

भक्तजनहरू विश्वास गर्छन्—छठको कठोर व्रतले भगवान् सूर्य र माता उषाको कृपा प्राप्त हुन्छ । मातारानीको आशीर्वादले परिवारमा सन्तान, समृद्धि र स्वास्थ्य ल्याउँछ भन्ने आस्थाले महिलादेखि पुरुष, धनीदेखि गरिब, असहायदेखि अशक्त सबै भक्त समान रूपमा सहभागी हुन्छन् ।

वैदिक अनुष्ठान र प्रतीकात्मकता

चार दिनसम्म चल्ने यो वैदिक पर्वमा अस्ताउँदो र उदाउँदो सूर्य—दुवैको आराधना गरिन्छ । सूर्यका दुई रूप—प्रत्युषा र उषाको पूजनसँगै सौर्य चक्रको निरन्तरता र जीवनचक्रको प्रतीकता देखिन्छ । पहिलो सूर्यकिरणले ज्ञान र जीवनको उज्यालो जनाउँछ भने साँझको सूर्यले शान्ति र कृतज्ञताको सन्देश दिन्छ ।

छठी माई अर्थात् सूर्यपत्नी उषालाई समर्पित यो पर्व कठोर व्रत र निष्ठाको पराकाष्ठा हो । व्रतालुहरू ३६ घण्टासम्म पानीसम्म नखाई सूर्यको आराधनामा तल्लीन रहन्छन् ।

‘नहाय खाय’देखि ‘उषा अर्घ्य’सम्म

छठ पर्वको यात्रा ‘मरुवा माछ बारनाइ’ बाट सुरु हुन्छ । भक्तजनले मांसाहारी परिकार, प्याज, लसुन त्यागेर शुद्ध आहारको संकल्प गर्छन् । दोस्रो दिन ‘नहाय खाय’मा घरको शुद्ध भान्सामा पकाइएको भोजन ग्रहण गरी सूर्यदेवको आराधना गरिन्छ । तेस्रो दिन ‘खरना’मा दुध र गुडको खिर भगवान्लाई चढाइन्छ र परिवारमा बाँडिन्छ ।

चौथो दिन साँझ अस्ताउँदो सूर्यलाई अर्घ्य दिँदै भक्तजन जलाशयमा उभिन्छन् । उही प्रसाद—ठकुवा, भुसुवा, केरा, उखु, नरिवल, अदुवालगायतका मौलिक खाद्यपदार्थ सूर्यदेवलाई अर्पण गरिन्छ । अन्तिम दिन बिहान उदाउँदो सूर्यलाई अर्घ्य दिएपछि मात्र व्रत तोडिन्छ । यही क्षणमा भक्तजनहरूको अनुहारमा आत्मसन्तुष्टि, आस्था र कृतज्ञताको झल्को देखिन्छ ।

मौलिकता र कृषि संस्कृति

छठ पर्व कृषि–आधारित जीवनशैलीसँग गहिरो रूपमा गाँसिएको छ । खेतबारीमा उत्पादन भएका अन्न, फलफूल र बाँस–माटोका भाँडाहरूले यो पर्वलाई मौलिक बनाउँछन् । प्रसादका रूपमा आधुनिक परिकार होइन, आफ्नै हातले उब्जाएको अन्न अर्पण गरिन्छ । बाँसको टोकरी, माटाको घैला र परालका दियोले छठका घाटहरू झकिझकाउ देखिन्छन् ।

यस पर्वले प्रकृतिप्रतिको सम्मान, पानी र भूमिप्रतिको आस्था, तथा प्रदूषणविरुद्ध सचेतताको सन्देश दिन्छ । घाट सफाइ, नदी संरक्षण र सामूहिक श्रम यसको सामाजिक रूप हो ।

सामाजिक समावेशिता र समानताको सन्देश

छठको अद्वितीय पक्ष भनेको यसको समावेशिता हो । यो चाडमा पुजारी वा मन्त्र आवश्यक पर्दैन । महिला–पुरुष, धनी–गरिब, कुनै पनि जात वा धर्मका मानिस एउटै जलाशयमा उभिएर पूजा गर्छन् । महोत्तरीको बथनाहामा मुस्लिम महिलाहरूले पनि वर्षौँदेखि छठ मनाउँदै आएका छन्—यो धार्मिक भन्दा बढी सामाजिक एकताको उत्सव भएको प्रमाण हो ।

आस्था र समर्पणको सार

छठ परिवारको सुख, शान्ति र समृद्धिको कामनामा समर्पित एक पवित्र प्रतिबद्धता हो । व्रतालुहरूले निष्ठा र अनुशासनमार्फत न केवल आफ्नो परिवार, तर सम्पूर्ण समाजको कल्याणको कामना गर्छन् । यो पर्वले सन्देश दिन्छ—“समानता, स्वच्छता र सद्भाव हाम्रो साझा आस्था हो।”

फेसन र प्रदर्शनभन्दा पर, छठ मौलिक जीवनपद्धति र आत्मिक अनुशासनको पर्व हो । यसले देखाउँछ—सत्य आस्था त्यही हो, जसले समाजलाई जोड्छ, विभाजन गर्दैन ।