२९ कात्तिक,काठमाडौं । बिहार विधानसभा चुनावको नतिजा सार्वजनिक भएको छ, जसमा २४३ सिटमध्ये एनडीएले २०२ सिट जितेर ऐतिहासिक बहुमत हासिल गरेको छ। यसैबीच, महागठबन्धनका प्रमुख दलहरू—राष्ट्रिय जनता दल (आरजेडी), भारतीय राष्ट्रिय कंग्रेस (कंग्रेस) र अन्य—ठूलो र अप्रत्याशित हार बेहोरेका छन्। विशेष गरी कंग्रेस पार्टीको अवस्था झनै खराब देखिएको छ।
कंग्रेसले ६० सिटमा मात्र उम्मेदवारी दिएको थियो, जसमध्ये केवल छ सिटमा विजय प्राप्त भयो। यसका साथै पार्टीको भोट शेयर ८.७१ प्रतिशतमा सीमित रह्यो, जुन २०२० को चुनावको ९.६ प्रतिशतभन्दा कम हो। गत निर्वाचनमा कंग्रेसले १९ सिट जितेको थियो। विगत केही दशकदेखि बिहारमा कंग्रेसका लागि राजनीतिक परिस्थिती चुनौतीपूर्ण रहँदै आएको छ। सन् २०१५ मा पार्टीले २७ सिट जितेको थियो भने २०१० मा मात्र चार सिटमा सीमित थियो।
विश्लेषकहरूका अनुसार, कंग्रेसको कमजोर प्रदर्शन अप्रत्याशित भए पनि यसको संकेत चुनावी अभियानको क्रममा नै देखिएको थियो। १९९० देखि बिहारमा कंग्रेसको कुनै मुख्यमन्त्री भएन र पार्टी धेरै समय सत्ता बाहिर रह्यो।
चुनावी नतिजापछि कंग्रेससँग सम्बन्धित नेताहरूले निर्वाचन आयोगलाई दोष दिएका छन्। कंग्रेस प्रवक्ता पवन खेडाले भने, “यो चुनाव बिहारका जनता विरुद्ध निर्वाचन आयोगको हो,” भने दिग्विजय सिंहले मतदाता सूची र ईभीएमसँग सम्बन्धित मुद्दा उठाए। भूपिन्दर हुड्डाले भने हार अप्रत्याशित भएको र समीक्षा आवश्यक रहेको बताए।
कंग्रेसको कमजोर प्रदर्शनका प्रमुख कारण
१. कमजोर सामाजिक आधार
विशेषज्ञहरूका अनुसार, बिहारमा कंग्रेसको बलियो सामाजिक आधार छैन। वरिष्ठ पत्रकार सुरुर अहमद भन्छन्, “माथिल्लो जातका मतदाताहरू पहिले नै पार्टी छोडिसकेका छन् र पिछडिएका जातहरू पनि पर्याप्त रूपमा पार्टीसँग जोडिएका छैनन्।” अजय कुमारका अनुसार, पार्टीले आफ्नो कमजोर समर्थन आधार पुनः एकताबद्ध गर्न कुनै गम्भीर प्रयास गरेको छैन।
राहुल गान्धीले लोकसभा चुनावको समयमा दलित र ईबीसी जातिसँग जोडिने प्रयास गरे पनि यस चुनावमा त्यो प्रयास सफल हुन सकेन। प्रचारको कमीले पिछडिएका जातिहरूमाझ पार्टीको पकड कमजोर रह्यो।
२. वैचारिक चुनौती
भाजपाको बलियो हिन्दुत्व एजेन्डाले बिहारमा चुनाव जित्न सहज बनाएको छ। सुरुर अहमद भन्छन्, “कंग्रेसको विचारधारासँग जनता जोडिन असमर्थ भयो। भावनात्मक रूपमा उनीहरू दक्षिणपन्थी दलहरूको पक्षमा गए।” सामाजिक सञ्जाल र डिजिटल सञ्चारले भावनात्मक मतदानलाई अझ प्रभावकारी बनाएको छ।
३. कथा सिर्जना गर्न असफल
कंग्रेसले बेरोजगारी, सामाजिक न्याय, आरक्षण, नि:शुल्क बिजुली जस्ता मुद्दा उठाए पनि पार्टीको अभियान प्रभावकारी कथा निर्माणमा असफल रह्यो। अजय कुमार भन्छन्, “एनडीएले लालु यादवको शासनकालको कथालाई आफ्नै चुनावी कथा बनायो। कंग्रेसले कथा निर्माणमा पछि परेको छ।”
४. गठबन्धनसँग समन्वयको अभाव
कंग्रेस र आरजेडीबीच समन्वयको कमीले पनि नतिजामा असर गरेको देखिन्छ। अजय कुमार भन्छन्, “महागठबन्धनमा विश्वास र समन्वयको अभाव मुख्य चुनौती भयो। धेरै सिटहरूमा आपसी झगडा भयो, जसले चुनावी रणनीतिमा नकारात्मक प्रभाव पारेको छ।”
५. कमजोर संगठन र उम्मेदवार छनोट
कंग्रेसको पार्टी संरचना बिहारमा कमजोर रहेको विश्लेषकहरूको भनाइ छ। सुरुर अहमद भन्छन्, “कंग्रेससँग आरजेडी वा समाजवादी पार्टी जस्तै समर्पित कार्यकर्ता छैन। संगठनात्मक कमजोरीले धेरै सिटहरूमा प्रभाव पार्यो।”
नचिकेता नारायणका अनुसार, उम्मेदवार छनोटमा पनि ढिलाइ र त्रुटिहरूले पार्टीको प्रदर्शन कमजोर बनाएको छ।
बिहारमा कंग्रेसको कमजोर प्रदर्शन सामाजिक आधारको अभाव, वैचारिक चुनौती, कथा निर्माणमा असफलता, गठबन्धनसँग समन्वयको अभाव र संगठनात्मक कमजोरीसँग जोडिएको देखिन्छ। एनडीएको ऐतिहासिक विजयले बिहारको राजनीतिक परिदृश्यलाई पूर्ण रूपमा परिवर्तन गरेको छ।
विश्लेषकहरूका अनुसार, यदि कंग्रेसले आगामी निर्वाचनका लागि सामाजिक आधार सुदृढ गर्ने, संगठन बलियो बनाउने र प्रभावकारी कथा निर्माण गर्ने उपाय अपनाएन भने यसको राजनैतिक प्रभाव अझ कमजोर हुँदै जान सक्छ।
